زمین داری و تحولات مالکیت منطقه سیستان در دوره پهلوی

سیستان در گذشته حماسی، اسطوره ای و دوره تاریخی ایران جایگاه رفیعی دارد. این سرزمین در ادوار گذشته به دلیل شرایط اقلیمی و طبیعی خاص خود زمینه خوبی برای رشد کشاورزی داشته است. در سیستان موضوع زمین نه تنها یکی از مولفه های مهم اقتصادکشاورزی بوده، بلکه عامل اصلی بسیاری از حوادث تاریخی و تحولات اجتماعی بوده است. این امر باعث شده در طول زمان یک نظام زمین داری کهن، منسجم و مستدام منطبق بر شرایط محیطی، اجتماعی و اقتصادی در سیستان بوجود آید. براستی چه عاملی مهمتر از زمین و مسائل ارضی این سرزمین وجود دارد که در سرنوشت آن موثر بوده باشد؟! سوالات اصلی این رساله آن است که مالکیت در سیستان تحت تأثیر چه جریانات و عواملی قرار داشته است؟نظام زمین داری سیستان چه تحولاتی را در دوره پهلوی پشت سر گذاشته است؟ فرضیه این رساله آن است که در سیستان مالکیت ثابت، آزاد و مورد احترام وجود نداشته و همواره مالکیت حقیقی افراد در معرض تغییر و تهدید حکومتها قرار داشته است. در این مدت که از اواسط دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی را شامل می شود، همواره سایه جریانات سیاسی و حکومتی بر مالکیت و زمین داری سیستان مستولی بوده است. از سیستان دوره صفویه اسنادی وجود دارد که دلالت بر وجود انواع مالکیت ها در این سرزمین می کند. این روند تا دوره ناصرالدین شاه قاجار ادامه یافت. سپس به دستور وی یکباره همه اشکال مالکیت در سیستان از بین رفت و همه اراضی خالصه شدند.از آن زمان تمام اراضی به صورت استیجاری در اختیار سرداران و خوانین (مستأجران خاص) قرار گرفت. این شیوه تا اواسط سلطنت پهلوی اول ادامه یافت. در سال 1311ش به دستور دولت دایره نظام استیجاری گسترش یافت و اراضی سیستان به مستأجران عام داده شد. این شیوه به مدت پنج سال تا 1316ش ادامه یافت. سپس به دستور دولت اراضی سیستان به ساکنان آن فروخته شد. یکبار دیگر مالکیت زمین در سیستان تغییر نمود و از حالت اراضی دولتی به صورت اراضی خصوصی در آمد. با این حال این گونه کارها اختلافات ارضی و مناقشات محلی را پایان نداد، ولی نخستین گام در جهت تثبیت مالکیت خصوصی بود. این رویه در دوره پهلوی دوم ادامه یافت. در دهه 20 و30 اقداماتی توسط دولت برای حل مسائل ارضی و تقسیم زمین در سیستان صورت گرفت که نتیجه بخش نبود. سپس در دهه40 اجرا اصلاحات ارضی یکبار دیگر مالکیت را در سیستان تغییر داد. تحولات این دوره، پیامدها و نتایجی همچون مهاجرت و نابودی اراضی کشاورزی را بدنبال داشته است.